Nəqliyyat müqavilməsi nəqliyyat fəaliyyəti sahəsində bağlanır. Bu
müqavilənin bağlanması nəticəsində müqavilə bağlayan tərəflər üçün mülki hüquq
və vəzifələr əmələ gəlir. Deməli, nəqliyyat müqaviləsi mülki hüquqi əqdlərin
bir növüdür.
Nəqliyyat müqaviləsi nəqliyyat müəssisəsi (daşıyıcı) ilə müştəri arasında bağlanan elə bir sazişdir ki, bu sazişə görə bir tərəf (nəqliyyat müəssisəsi, daşyıcı) digər tərəfə (müştəriyə) nəqliyyat xidməti göstərir, müştəri isə bu xidmətin əvəzinə qabilində ona daşıma haqqı ödəyir.
Nəqliyyat müqavilələri
sistemində yük daşınması müqaviləsi nisbətən daha mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Məhz
bu müqaviləyə uyğun olaraq maddi nemətlər real şəkildə öz yerlərini ərazi və məkan
cəhətdən dəyişirlər.
Yük daşınması
müqaviləsi yük daşımalarının təşkili haqqında müqaviləyə münasibətdə əsas
müqavilə rolunu oynayır. Belə ki, mülki hüquq elmində və qanunvericilikdə
mülki-hüquqi müqavilələr iki yerə bölünür:
– ilkin müqavilə;
– əsas müqavilə.
İlkin müqavilə
dedikdə elə bir saziş başa düşülür ki, bu sazişə görə tərəflər gələcəkdə
müqavilə bağlamağı öhdələrinə götürürlər. Yük daşımalarının təşkili müqaviləsi
ilkin müqavilə kateqoriyasına aid edilir.
Əsas müqavilə isə
odur ki, onun bağlanması gələcəkdə nəzərdə tutulur. Yük daşınması müqaviləsi əsas
müqavilədir. İlkin müqavilə kimi yük daşımalarının təşkili haqqında müqaviləcə
məhz yük daşınması müqaviləsinin predmetini, habelə digər mühüm şərtlərini müəyyənləşdirməyə
imkan verən şərtlər göstərilir. Burada əsas müqavilənin hansı müddətdə
bağlanması da nəzərdə tutulur.
Yük daşınması
müqaviləsi mülki-hüquqi müqavilələr sistemində müstəqil müqavilə növlərindən
biridir. Bu müqavilənin iqtisadi məzmununu nəqliyyat xidmətinin özgəninkiləşdirilməsi
ilə bağlı münasibətlər təşkil edir. Məhz iqtisadi münasibətlərin bu sferası yük
daşınması müqaviləsinin müstəqilliyini müəyyən edir və şərtləndirir.
Sığorta haqqının ödənilməsi
Müqavilədə başqa bir
şərt nəzərdə tutulmazsa, sığorta haqqının bütün məbləği (və ya onun ilk hissəsi)
müqavilə (şəhadətnamə) imzalandığı gündən etibarən 5 gün ərzində ödənilməlidir
- Sığorta Məbləği
Əgər sığorta müqaviləsində
digər şərtlər nəzərdə tutulmamışdırsa, yük, sığortalı tərəfindən bəyan edilmiş
sığorta məbləğində, lakin daşıma və (və ya) sığorta xərcləri daxil olmaqla yük
göndərənin hesabında göstərilən qiymətdən çox olmamaq şərti ilə sığortalanmış
hesab edilir
Sığorta müqaviləsində
həmçinin yükün satışından gözlənilən gəlir sığorta edilə bilər. Bu gözlənilən gəlir
üzrə sığorta məbləği müqavilədə ayrıca müəyyən edilməlidir (yükün sığorta məbləğinin
faiz nisbətində)
Yükün sığorta müqaviləsində müəyyən edilmiş sığorta məbləği sığorta dəyərindən az olduğu halda (qismən sığorta halında), sığortaçı zərərin əvəzini sığorta məbləğinin sığorta dəyərinə olan nisbətində ödəyir.
Azadolma Məbləği
Sığorta müqaviləsində
şərtli və ya şərtsiz azadolma məbləği müəyyən oluna bilər.
Azadolma məbləği
sığorta hadisəsi nəticəsində yaranan itkilərin və ya dəyən zərərin sığorta təminatı
ilə əhatə olunmayan və sığortalının üzərində qalan hissəsidir. Azadolma məbləği
hər bir halda sığorta müqaviləsinə uyğun olaraq müəyyən edilən sığorta ödənişi
məbləğinə tətbiq olunur.
Şərtli azadolma məbləğinin
nəzərdə tutulması halında, sığorta hadisəsi nəticəsində dəyən zərərin həcmi həmin
məbləğdən çox olduqda, zərər məbləğindən azadolma məbləği çıxılmır. Şərtsiz
azadolma məbləği nəzərdə tutulduqda, həmin məbləğ bir halda zərər məbləğindən
çıxılır.